‌ حقّ پذیره در حقوق ایران و کشورهای اسلامی و بررسی روش‌های جایگزین آن در موقافات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق، دانشگاه میبد، میبد، ایران .

2 دانشجوی مقطع دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه میبد، میبد، ایران.

چکیده

 حقّ پذیره یا تقدیمی، مفهومی نوین است که در حقوق ایران، پیشینه نداشته و امتیازی است که برای فرد در ملک وقفی و تمدید اجاره آن ایجاد می‌شود و ماهیت آن رامی توان شرطی در ضمن عقد اجاره دانست که عوضین آن، از یک سو، حق و اختیار ایجاد اعیان در مورد اجاره (موقوفه) و از سوی دیگر، پرداخت مبلغی به نام پذیره به اداره اوقاف می­باشد. نهاد مشابه این حق در کشورهای اسلامی نظیر مصر یا مالزی حقی با نام حق اجارتین و «حُکر» می‌باشد. با وجود جنبه‌های سودمندی همچون افزایش درآمد موقوفات، پیشبرد هدف آبادانی و بهره‌وری موقوفه و کمک به سامان گرفتن جمعیت رو به گسترش نیازمند به مسکن، نکات چالش‌برانگیزی همچون تضییع حقوق موقوفه به دلیل طولانی بودن مدت اجاره و ایجاد حقّی همیشگی برای مستأجر بر زمین موقوفه، ناروشنی قوانین و از بین رفتن حقوق­ مالک اعیان و ایرادات حقوقی ناشی از هم‌آمیزی حقوق دارندۀ اعیانی و عرصۀ وقف‌شده­ و روش‌های انتقال ساختمان، دربارۀ حقّ پذیره مطرح می­گردد. جایگزینی روش‌های کارآمدتری که در برخی از کشورهای اسلامی همچون مالزی یا ترکیه همچون صندوق وقفی و بنیادهای خیریه برای حفظ موقوفات و بهره­وری از آن‌ها تأسیس شده، می‌تواند این کاستی­ها را جبران کند که در این تحقیق به‌صورت توصیفی- تحلیلی به بیان دیدگاه‌های مختلف پرداخته خواهد شد.

تازه های تحقیق

 دیدگاه­های گوناگونی دربارۀ حقّ پذیره و جایگاه و ریشۀ آن مطرح شده است که بیش از هر چیز ناشی از نوین بودن این مفهوم و ناآشنا بودن آن در ادبیات حقوقی ایران است. مواد قانونی، تعریف فراگیری از این نهاد حقوقی ارائه ننموده و تنها به چرایی پرداخت و میزان آن اشاره نموده­اند. در دیگر کشورهای اسلامی نیز، مفهوم پذیره با آنچه قانون‌گذار ما بدان نظر داشته، کم‌وبیش ناهمسان است. برای نمونه، وجه پذیره در کشورهای دیگر باید در جهت معیّنی به کارگرفته شود؛ محدودیتی که در قوانین ما بدان اشاره‌ای نشده است. لذا بهتر آن است که به‌جای آیین‌نامه کنونی و الحاقیه‌های وارد بر آن، قانونی مستقل در این زمینه تصویب گردد و به بررسی همه‌جانبه این حق و حقوق و تکالیف مالک اعیانی و موجر عرصه، نحوه انتقال آن و امکان­سنجی انتقال این حق به نحو مستقل پرداخته و تا زمانی که جامعۀ ایرانی به راه‌حل‌های فقهی و حقوقی مناسب برای دگرگونی نهاد وقف و پذیرش وقف دارایی­­های اعتباری برسد، آن را به کارگیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Right of “PAZIREH” in the Iranian and Other Islamic Countries’ Legal Systems and the Analysis of its Alternative Methods in the Endowments

نویسندگان [English]

  • Nasrollah Jafari 1
  • sara ramezani 2
1 Assistant Professor, Department of Law, Meybod University, Meybod, Iran.
2 PhD Student in Private Law, Meybod University, Meybod, Iran.
چکیده [English]

The right of Pazireh or offering is a new concept that has no history in Iranian law and it is a privilege that is created for a person in the endowment of a property and the extension of its lease. Its nature can be considered as a condition in the lease contract. Its considerations are, on the one hand, the right and authority to create buildings under the subject of lease (endowment) and on the other hand, to pay an amount in the name of the Pazireh to the Endowments Administration. The institution similar to this right in the Islamic countries, such as Egypt and Malaysia, is a right called the right of "Hokr".
 Despite such beneficial aspects as increasing the endowments incomes, promoting the purpose of development and productivity of the endowment and helping to organize the growing population in need of housing, there are challenging issues such as the violation of the endowment rights due to the long lease period and the creation of a permanent right for the tenant on the endowment land, the ambiguity of provisions and the waste of the rights of owners, legal problems caused by the combination of the rights of the owner on the endowment area and the methods of transferring of the buildings.
Alternative practical methods, which discuss the right of Pazireh in some Islamic countries like Malaysia or Turkey, such as endowment funds and charitable foundations, have been established to maintain their endowments and make them more productive, which can compensate for the shortcomings. Adopting a descriptive-analytical approach, the present study introduces various viewpoints in this regard.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Pazireh
  • Endowments Lease
  • Right to Building
  • Lease Priority
  • Islamic Countries
۱. احمدی، ابوذر، سالارزایی، امیرحمزه، خزایی، سیدعلی، ۱۳۹۷ ش، «بررسی نهاد حُکر در قانون مدنی افغانستان»، دو فصلنامۀ مطالعات شبه قارۀ دانشگاه سیستان و بلوچستان، ش 34.
۲. اصغری، عبدالرضا، بهشتی توندری، فرزاد، ۱۳۹۱ ش، «بررسی مبانی فقهی ـ حقوقی حقّ پذیره (حقّ تقدیمی)، مجله آموزه‌های فقه مدنی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ش ۶.
۳. امامی، حسن، بی­تا، «حقوق مدنی»، تهران، انتشارات اسلامیه، ج 2.
۴. انصاری، مرتضی، ۱۳۷۵ ش، «کتاب المکاسب»، تبریز، مطبعة الاطلاعات، چ 2.
۵. بشیری، عباس ودیگران، ۱۳۹۴ ش، «حقوق کاربردی وقف و اراضی موقوفه» تهران، نشرجنگل، چ ۳.
۶. بیومی غانم، ابراهیم، ترجمه صادق عبادی، ۱۳۸۶ ش، «ساختار وقف در جهان اسلام»، سازمان اوقاف و امور خیریه، قم، انتشارات اسوه.
۷. البیومی الغانم، ابراهیم، ۲۰۱۰ م، «مقاصدالعمل الخیری والاصول الاسلامیۀ للمشارکۀ الاجتماعیه»، قاهره، مکتب الشروق الدولیه.
۸. ثابتی، محمد، ۱۳۷۴ ش، «اراضی وقفی در قوانین زمین»، وقف میراث جاویدان، سال 2، ش 2.
۹. حاتمی، علی اصغر، شفقتی، ویدا، ۱۳۸۰ ش، «اجاره مال موقوفه»‌‌، مجله الهیات و معارف اسلامی (مطالعات اسلامی)، ش ۵۱-۵۲.
۱۰. حائری، محمدحسن‌، ۱۳۸۰ ش، «وقف در فقه اسلامی»، مشهد، بنیاد پژوهش­های اسلامی آستان قدس رضوی، چ 1.
۱۱. حائری شاه­باغ، سیدعلی، ۱۳۷۶ ش، «شرح قانون مدنی»، تهران، کتابخانه گنج دانش، چ 1، ج 1.
۱۲. حسنی، محمد مهدی، ۱۳۹۲ ش، «بررسی یک حق عینی؛ حق اولویت در ایجار و اذن احداث و تملک اعیان در زمین‌های وقفی، وکیل مدافع، (فصلنامه داخلی کانون وکلای دادگستری خراسان)، ش ۱۰ و ۱۱.
۱۳. حلی، حسن بن یوسف، ۱۴۰۳ ق، إرشادالاذهان، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، ج ۲.
۱۴. -----------------، ۱۳۸۷ ق، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چ 1، ج 2.
۱۵. حیاتی، علی­عباس، ۱۳۸۲ ش، «اختیار متعاقدین در تعیین مدت اجاره در حقوق مدنی ایران، مصر، فرانسه و فقه اسلامی»، اندیشه صادق، ش 10.
۱۶. حورانی، یاسر، ۲۰۰۱ م، «الوقف والعمل الاهلی فی المجتمع الاسلامی المعاصر (حاله الاردن) کویت، الامانه العامه الاوقاف.
۱۷. خمینی، روح الله، ۱۳۷۸ ش، «کتاب البیع»، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
۱۸. -------------، ۱۴۲۲ ق، «استفتائات»، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه، چ 5، ج 2.
۱۹. دفتر نوسازی و تحوّل معاونت توسعه و پشتیبانی ازمان اوقاف و امور خیریه، ۱۳۹۶ ش، تهران، شرکت چاپ و انتشارات سازمان اوقاف و امور خیریه، چ 1.
۲۰. الزرقاء، مصطفی، ۱۹۶۸ م، «الفقه الاسلامی فی ثوبه الجدید»، دمشق، مطبعه طربی.
 ۲۱. -----------، ۱۹۹۷ م، «احکام الاوقاف»، عمان، دارعمان.
۲۲. سعد، احمد محمد، العمری، محمد علی، ۱۴۲۱ ق، «الاتجاهات المعاصره فی تطویرالاستثمارالوقفی»‌، کویت، الامانه العمه للاوقاف.
۲۳. سعادت فر، جواد، ۱۳۸۵ ش، «امکان سنجی وقف پول مبتنی بر فقه شیعه»، وقف میراث جاویدان، ش 54.
۲۴. شیری، محسن، ۱۳۹۴ ش، «سرقفلی، تحلیل ماهیت و احکام آن در فقه امامیه و نظام حقوقی ایران»، مجله علمی دانش پژوهان مرکز آموزش تخصصی فقه، ش 3.
۲۵. طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم، ۱۴3۵ ق، «سؤال و جواب»، تهران، مرکز نشرالعلوم الاسلامی‌، چ 1.
۲۶. عاملی (کرکی، محقق ثانی)، علی بن حسین،1379 ش، «جامع المقاصد فی شرح القواعد»، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چ 2.
۲۷. عبادی، صادق‌، ۱۳۸۸ ش، «شیوه‌های جدید بهره‌وری و سرمایه گذاری اموال وقف»، وقف میراث جاویدان، ش 65.
۲۸. عبده تبریزی، حسین، هاشمی نسب، سید محمد مهدی،1379 ش، «وقف و تشکیل سرمایه در بازار مالی ایران»، وقف میراث جاویدان، سال هشتم، ش ۳-۴.
۲۹. فروزش، روح الله، ۱۳۹۴ ش، «مجموعه قوانین و مقررات اوقاف به انضمام: قوانین، آیین‌نامه­ها، تصویب­نامه­ها، دستورالعمل­ها، آراء­وحدت رویه دیوان عالی کشور»، تهران، نشر خرسندی، چ 5.
۳۰. کاتوزیان، امیرناصر، ۱۳۷۳ ش، «سیر پیدایش اندیشه شخصیت حقوقی وقف در اسلام»، وقف میراث جاویدان، سال 1، ش 1.
۳۱. کریمی نیا، محمد مهدی، ۱۳۹۵ ش، «پذیره در وقف در حقوق ایران و مفاهیم مشابه»، دو فصلنامه علمی تخصصی مطالعات فقهی ـ حقوقی، سال 1،‌ ش ۲.
 ۳۲. گرجی، ابوالقاسم، ۱۳۷۲ ش، «مشروعیّت حق و حکم با تأکید بر حق معنوی»، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی (دانشگاه تهران)، ش ۲۹.
 ۳۳. گروه پژوهشی انتشارات چراغ دانش، ۱۳۹۷ ش، دعاوی وقف در رویه دادگاه‌ها، انتشارات چراغ دانش، چ 2.
۳۴. گلپایگانی، سید محمد رضا، ۱۴۰۹ ق، «مجمع المسائل»، قم‌، دارالقرآن الکریم، چ 2، ج 2.
۳۵. گیلانی شفقتی، سید محمد باقر، ۱۴۰۹ ق، تحفة الابرار المتقط من آثار الائمه، اصفهان، انتشارات کتابخانه مسجد سید، چ 1، ج 2.
۳۶. ندافیان، مهدی، ۱۳۹۴ ش، «درنگی در جایگاه قانونی پذیره و اهدایی»، فصلنامه داخلی کانون وکلای دادگستری خراسان، ش 14.
۳۷. نجفی، محمدحسن، ۱۹۸۱ م، «جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چ 7، ج 22.
۳۸. هوگلاند، اریک‌، ۱۳۸۱ ش، «زمین و انقلاب در ایران»، ترجمه فیروزه مهاجر، تهران، نشر شیرازه، چ 1.